विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार असून ते एक प्रतिष्टीत भारतीय चित्रपट निर्माता, पटकथा लेखक, संगीतकार आणि निर्माता आहेत, भारतीय चित्रपटसृष्टीतील त्यांचे योगदान खूपच उल्लेखनीय असून त्यांना संगीता साठी व दिग्दर्शनासाठी नॅशनल अवार्ड सुद्धा मिळाला आहे. मानवी भावनांचे सखोल आकलन, अनोखी कथनशैली आणि गुंतागुंतीच्या साहित्यकृतींना मोठ्या पडद्यावर जिवंत करण्याचा स्वभाव हे त्यांचे कार्य वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. दोन दशकांच्या कारकीर्दीत, भारद्वाजने भारतीय चित्रपट उद्योगात विशेषत: शेक्सपियरच्या नाटकांचे रुपांतर करून भारतीय पौराणिक कथा आणि इतिहासाच्या शोधातून महत्त्वपूर्ण असा प्रभाव पाडला आहे.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
विशाल भारद्वाज यांचा जन्म ४ ऑगस्ट १९६५ रोजी मेरठ, उत्तर प्रदेश, मध्ये भारता झाला. सुरुवातीच्या काळात त्यांनी संगीत तसेच कलात्मक गोष्टीना आकार दिला. भारद्वाज यांना संगीताची आवड लहानपणापासूनच होती. ते शास्त्रीय संगीताच्या जगाकडे आकर्षित झाले आणि शालेय शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर ते दिल्ली विद्यापीठात शिकण्यासाठी दिल्लीला गेले. त्यांचे शैक्षणिक लक्ष संगीतावर होते आणि नंतर त्यांनी मुंबईतील प्रतिष्ठित भारतीय विद्या भवनातून संगीत रचनामध्ये पदवी घेतली. भारद्वाज यांनाही लहानपणापासूनच सिनेमाची प्रेरणा होती. चित्रपटांवरील त्याच्या प्रेमामुळे त्याला नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ डिझाईन मध्येप्रवेश केला, जिथे त्याने आपली कलात्मक कौशल्ये विकसित केली. विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार चित्रपट सृष्टीतील त्यांचा हा प्रवास काही सरळ नव्हता, कारण दिग्दर्शनाच्या जगात पाऊल ठेवण्यापूर्वी त्यांनी सुरुवातीला संगीत दिग्दर्शक आणि संगीतकार म्हणून सुद्धा इंडस्ट्री मध्ये काम केले होते.
विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार
विशाल भारद्वाज यांची चित्रपटसृष्टीत सुरुवात संगीत दिग्दर्शक म्हणून झाली. आपल्या नाविन्यपूर्ण आणि रचनांनी त्यांनी पटकन नाव कमावले. त्यांनी सुरुवातीच्या अनेक चित्रपटांसाठी पार्श्वभूमी स्कोअर तयार करून विशिष्ट संगीत शैलीसाठी स्वतः ची ओळख निर्माण केली. त्यांचे संगीत आधुनिक ध्वनीसह भारतीय शास्त्रीय घटकांचे मिश्रण करण्याच्या क्षमतेसाठी ओळखले जाते, ज्यामुळे चित्रपट जगतातील वैशिष्ट्यपूर्ण रचना तयार केल्या जातात. १९९६ मध्ये प्रदर्शित माचीस (Maachis) या चित्रपटाद्वारे संगीतकार म्हणून त्यांची प्रगती झाली जो गुलजार दिग्दर्शित होता.चित्रपटाच्या संगीताने, विशेषत: अतिशय सुंदर गाण्यांनी भारद्वाजला सर्वत्र प्रशंसा मिळवून दिली आणि त्याला एक अद्वितीय आवाज असलेला संगीतकार म्हणून स्थापित केले. म्हणूनच विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार वाटतो,त्याच्या माचीस वरील कामाने देखील कथेसाठी भावनिकदृष्ट्या प्रतिध्वनी आणि वर्णनात्मकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण असलेली गाणी तयार करण्याची त्यांची क्षमता प्रदर्शित केली.
दिग्दर्शक म्हणून चित्रपट सृष्टीत प्रवेश
विशाल भारद्वाज संगीतकार म्हणून काम करत असताना त्यांना चित्रपट दिग्दर्शित करण्याची इच्छा झाली २००२ साली प्रदर्शित झालेल्या मकडी (Makadi) द्वारे त्यांनी दिग्दर्शक म्हणून चित्रपट सृष्टीत प्रवेश केला.ज्या चित्रपटाचे २००३ मध्ये कान्स फिल्म फेस्टिवल मध्ये स्क्रीनिंग झाले.म्हणूनच विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार आहे. मकडी हा लहान मुलांचा काल्पनिक चित्रपट होता.मकडी ला प्रचंड व्यावसायिक यश मिळाले नसले तरी, त्याच्या वेगळ्या कथाकथनासाठी आणि भारद्वाजच्या नवीन दृष्टीकोनातून आकर्षक कथानक तयार करण्याच्या क्षमतेसाठी ते प्रख्यात होते. या चित्रपटाने भारद्वाज यांना एक क्षमता असलेला चित्रपट निर्माता म्हणून त्यांना प्रस्थापित केले. २००५ रोजी प्रदर्शित झालेला द ब्लू अंब्रेला हा नावाच्या रस्किन बाँडच्या कादंबरीचे रुपांतर होता.भारतातील लहान-शहरातील जीवनाच्या नाजूक चित्रणासाठी या चित्रपटाची समीक्षकांनी प्रशंसा केली आणि भारद्वाजच्या संवेदनशील दिग्दर्शनाची प्रशंसा झाली. या चित्रपटाने सर्वोत्कृष्ट बालचित्रपटासाठी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारासह अनेक पारितोषिके जिंकली आणि विशाल भारद्वाज यांची एक अद्वितीय दृष्टी असलेला दिग्दर्शक म्हणून ओळख निर्माण झाली.
शेक्सपियर यांच्या नाटकाचे भारद्वाज वर प्रभाव
विशाल भारद्वाज यांच्या चित्रपट निर्मिती कारकिर्दीतील सर्वात स्पष्ट वैशिष्ट्य म्हणजे विल्यम शेक्सपियरच्या नाटकांचे भारतीय प्रेक्षकांसाठी केलेले रूपांतर. भारद्वाज यांनी शेक्सपियरच्या अनेक कलाकृतींचे हिंदी चित्रपटांमध्ये रूपांतर केले आहे, प्रत्येकाला विशिष्ट भारतीय स्पर्श आहे. त्याची मकबूल(२००३), ओमकारा(२००६), आणि हैदर (२०१४) या चित्रपटांचा समावेश आहे. या चित्रपटान वरून विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार असल्याचे कळते.
मकबूल (Maqbool) (२००३)
मकबूल हे शेक्सपियरच्या मॅकबेथ चे रूपांतर आहे. मुंबईच्या अंडरवर्ल्डमध्ये सेट केलेला हा चित्रपट एका माणसाची महत्त्वाकांक्षा आणि नैतिकता यांच्यात अडकलेल्या माणसाची कथा दाखवते. विशेषत: इरफान खान, तब्बू आणि पंकज कपूर यांच्या दमदार अभिनय मकबूल मध्ये आहे, तसेच समकालीन भारतीय पार्श्वभूमीसह मॅकबेथच्या कालातीत शोकांतिकेचे मिश्रण करण्याची क्षमता या चित्रपटाची ताकद आहे. भारद्वाजने मुंबई अंडरवर्ल्डचा वास्तववादी वापर केल्याने कथेला एक नवीन दृष्टीकोन मिळाला, ज्यामुळे शक्ती, विश्वासघात आणि अपराधीपणाची थीम भारतीय संवेदनशीलतेशी प्रतिध्वनित झाली.
ओंकारा (Omkara) (२००६)
ओंकारा चित्रपट ऑथेलो चे रूपांतर असून, ग्रामीण उत्तर प्रदेशच्या राजकीय परिदृश्यावर आधारित आहे. हा चित्रपट जात, शक्ती आणि सामाजिक विभाजनांच्या गतिशीलतेवर रेखाटून मत्सर, हेराफेरी आणि विश्वास या विषयांचा शोध घेतो. चित्रपटात अजय देवगण (ओंकारा) सैफ अली खान (लंगडा त्यागी) आणि करीना कपूर (डॉली) च्या भूमिकेत आहे. ओमकारा हे ग्रामीण भारताचे भडक चित्रण, त्याच्या उत्कृष्ट कामगिरीसाठी आणि भारद्वाजच्या उत्कृष्ट पटकथेसाठी प्रसिद्ध असून. बीडी जलायवे हे या चित्रपटातील गाणे खूप गाजेल.
हैदर (Haider) (२०१४)
हैदर हा हॅम्लेट वर आधारितहोता १९९० च्या दशकात बंडखोरी दरम्यान काश्मीरमध्ये सेट आहे. हा चित्रपट शोक, सूड आणि राजकीय भ्रष्टाचार या विषयांचा शोध घेतो. हैदरच्या भूमिकेत शाहिद कपूरच्या अभिनयाने त्याला समीक्षकांची चांगलीच प्रशंसा मिळवून दिली आणि काश्मीर संघर्ष आणि त्याच्या सभोवतालच्या जटिल भावनांचे चित्रण केल्याबद्दल चित्रपटाची प्रशंसा झाली. हैदर हे भारद्वाजचे सर्वात यशस्वी शेक्सपियर रूपांतर बनले, अनेक पुरस्कार जिंकले.
या तीन चित्रपटांनी विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार म्हणून प्रतिष्ठा मजबूत केली, ज्यांनी शास्त्रीय कामांना खोल सांस्कृतिक रुपांतरीत करून सक्षम असे चित्रपट बनवले.
कमिने (Kaminey) (२००९)
२००९ मध्ये प्रदर्शित झालेला शाहीद कपूर आणि प्रियांका चोप्रा अभिनीत हा क्राइम थ्रिलर, प्रेम, निष्ठा आणि विश्वासघात एक स्टाइलिश, वेगवान कथा असलेला चित्रपट आहे. चित्रपटाच्या पटकथा आणि संगीताची सर्वत्र प्रशंसा झाली आणि मध्यम व्यावसायिक यश मिळूनही तो एक कल्ट चित्रपट बनला.
७ खून माफ (7 khoon Maaf) (२०११)
प्रियांका चोप्रा अभिनीत हा डार्क कॉमेडी रस्किन बाँडच्या सुझनाचे सात पती या लघुकथेवर आधारित होता. हा चित्रपट एका स्त्रीची कथा सांगतो जी अनेक पुरुषांशी लग्न करते, ज्यापैकी प्रत्येकाचा हिंसकरीत्या अंत होतो. ७ खून माफ त्याच्या ठळक दमदार परफॉर्मन्स आणि कथाकथन यासाठी ओळखला जातो.
पटाखा (Pataakha) (२०१८ )
चरणसिंग पथिक यांच्या दो बेहनीन या लघुकथेवर आधारित होता. पताखा हा दोन लढवय्या बहिणींबद्दलचा विनोदी-नाटक असून.त्यांची अडाणी सेटिंग, भक्कम कामगिरी आणि कौटुंबिक गतिशीलतेच्या गोंधळात मानवतावादी स्पर्श आणण्याच्या भारद्वाजने प्रयत्न करून त्यांच्या या चित्रपटाचे कौतुक सुद्धा झाले. यावरूनच विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार असल्याचे कळते.
विशाल भारद्वाज यांची संगीत शैली
भारद्वाज यांचे संगीत त्यांच्या चित्रपटांसाठी अविभाज्य घटक असून, शास्त्रीय संगीतातील त्याची पार्श्वभूमी त्याला भावनिकदृष्ट्या चांगलीच ढवळून काढणारी आणि कथनात्मकदृष्ट्या आवश्यक असे गुण तयार करू देते. ओमकारा च्या झपाटलेल्या गाण्यांपासून ते हैदर मधील शास्त्रीय संगीताच्या प्रभावापर्यंत, त्याच्या संगीतात एक शाश्वत गुणवत्ता असून जी त्यांच्या दृश्य कथाकथनाला साजीशी अशी आहे.
भारद्वाज यांचा वारसा आणि ओळख
भारतीय चित्रपटसृष्टीतील योगदानाबद्दल विशाल भारद्वाज यांची सर्वत्र चांगलीच ख्याती आहे. त्यांच्या चित्रपटांना राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार,फिल्मफेअर पुरस्कार आणि आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सव पुरस्कारांसह अनेक पुरस्कार मिळाले. भारद्वाज यांना समकालीन भारतीय चित्रपटसृष्टीतील सर्वात नाविन्यपूर्ण आणि प्रभावशाली चित्रपट निर्मात्यांपैकी एक असून विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार आहे.
भारद्वाज यांनी त्यांच्या अद्वितीय रूपांतर, सशक्त व्यक्तिरेखा आणि दृश्यास्पद शैली याद्वारे चित्रपट निर्मितीच्या जगात स्वत:साठी एक वेगळे स्थान निर्माण केले असून. साहित्या वर आधारित चित्रपट बनवून भारतीय प्रेक्षकांना ते गुंजवण्याची त्यांची क्षमता, त्याचे मूळ सार टिकवून ठेवत, त्यांना त्यांच्या पिढीतील सर्वोत्कृष्ट चित्रपट निर्मात्यांमध्ये स्थान मिळाले आहे.
निष्कर्ष
विशाल भारद्वाज यांचे भारतीय चित्रपटसृष्टीतील योगदान केवळ दिग्दर्शन आणि संगीत रचना या स्वरूपात नसून , भारतीय संवेदनांशी बोलणाऱ्या साहित्यकृतींची पुनर्कल्पना करण्याच्या क्षमतेतही आहे. त्यांचे चित्रपट त्यांची गुंतागुंत, खोली आणि प्रेक्षकांना घेऊन जाणारा भावनिक प्रवास यासाठी ओळखले जातात. शेक्सपियरच्या रूपांतरातून किंवा मूळ कामांमधून, भारद्वाजने वेळोवेळी दाखवून दिले आहे की तो एक चित्रपट निर्माता विशाल भारद्वाज : एक दूरदर्शी चित्रपट दिग्दर्शक व संगीतकार असून, कथानकेचा सिनेमॅटिक अनुभव तयार करण्यास सक्षम आहे.
